Trong thế giới in ấn hiện đại, khái niệm "tram" đóng vai trò quan trọng, giúp tạo ra những hình ảnh sống động và chân thực trên giấy, vải hoặc các chất liệu khác. Nếu bạn đang tìm kiếm câu trả lời cho câu hỏi "tram là gì", thì đây chính là kỹ thuật xử lý hình ảnh thành các điểm nhỏ để tái tạo sắc độ và màu sắc. Tram không chỉ là một phần không thể thiếu trong quy trình in ấn mà còn là yếu tố quyết định chất lượng sản phẩm cuối cùng. 
 

Định nghĩa, tóm tắt lịch sử của kỹ thuật tram 

In trame là gì?

Tram trong in ấn là gì? Theo định nghĩa phổ biến, tram là kỹ thuật phân tích một hình ảnh liên tục (continuous tone) thành vô số các điểm nhỏ (dots) với kích thước và mật độ khác nhau, nhằm tạo ra ảo giác về các sắc độ màu sắc khác nhau khi quan sát từ xa. Những điểm này được gọi là "điểm tram" hoặc halftone dots trong tiếng Anh. Kỹ thuật này được sử dụng rộng rãi trong in ấn offset, in lụa, in kỹ thuật số và nhiều phương pháp khác để tái tạo hình ảnh có độ chuyển màu mượt mà, như ảnh chụp hoặc tranh vẽ.
 

Về bản chất, mắt người không thể phân biệt được các điểm nhỏ nếu chúng đủ gần nhau. Do đó, tram tận dụng nguyên tắc quang học để tạo ra các vùng sáng tối bằng cách thay đổi mật độ chấm mực. Ví dụ, ở vùng tối, các điểm tram lớn và sát nhau; ở vùng sáng, chúng nhỏ và thưa thớt hơn. Điều này giúp in ấn chỉ sử dụng một lượng mực hạn chế nhưng vẫn đạt được hiệu ứng đa sắc độ. Tram khác với in màu mảng (spot color), nơi màu sắc được in trực tiếp mà không cần phân tích.
 

Trong tiếng Việt, "tram" xuất phát từ "trame" trong tiếng Pháp, nghĩa là lưới hoặc màn hình, phản ánh cách kỹ thuật này sử dụng một lưới ảo để sắp xếp các điểm. Kỹ thuật tram được áp dụng chủ yếu trong in CMYK (Cyan, Magenta, Yellow, Black), nơi mỗi kênh màu được tách riêng và tram hóa để chồng lên nhau.
 

Lịch sử phát triển của kỹ thuật tram

Lịch sử của tram bắt nguồn từ thế kỷ 19, khi ngành in ấn cần một cách để tái tạo ảnh chụp trên báo chí. Trước đó, in ấn chủ yếu sử dụng kỹ thuật khắc gỗ hoặc khắc kim loại, không phù hợp với hình ảnh phức tạp. Năm 1852, William Henry Fox Talbot đã phát minh ra phương pháp halftone screening đầu tiên, sử dụng lưới vải để tạo ra các điểm chấm trên bản in.
 

Đến năm 1880, Frederic Ives cải tiến kỹ thuật này bằng cách sử dụng kính quang học để phân tích hình ảnh thành lưới điểm. Điều này đánh dấu sự ra đời của tram hiện đại, được áp dụng rộng rãi trong báo chí Mỹ. Ở Việt Nam, kỹ thuật tram được du nhập qua thời kỳ thuộc địa Pháp, với tên gọi "trame" vẫn còn phổ biến đến nay.
 

Trong thế kỷ 20, sự phát triển của máy tính và phần mềm như Adobe Photoshop đã cách mạng hóa tram. Từ tram thủ công sang tram kỹ thuật số, kỹ thuật này trở nên chính xác hơn, giảm lỗi moiré (hiện tượng nhiễu sóng) và tăng tốc độ sản xuất. Ngày nay, tram không chỉ giới hạn ở in ấn truyền thống mà còn mở rộng sang in 3D và in kỹ thuật số.

Có thể bạn quan tâm: In ống đồng là gì?
 

Các loại tram trong in ấn

Kỹ thuật tram được phân loại dựa trên phương pháp tạo điểm:

1. Tram AM (Amplitude Modulated): Điểm có kích thước biến đổi, vị trí cố định. Ưu điểm: Dễ kiểm soát, phù hợp in tốc độ cao. Nhược điểm: Dễ gây moiré.
2. Tram FM (Frequency Modulated): Điểm kích thước cố định, mật độ thay đổi ngẫu nhiên. Ưu điểm: Chi tiết cao, ít nhiễu. Nhược điểm: Khó in trên máy cũ.
3. Tram Hybrid: Kết hợp AM và FM, sử dụng AM cho vùng trung tính và FM cho vùng chi tiết cao. Đây là lựa chọn phổ biến trong in cao cấp.

Ngoài ra, trong in lụa, tram được tạo bằng cách tách màu CMYK và chuyển sang bitmap, sau đó khắc lên khung lụa.
 

Nguyên lý, quy trình tạo tram trong in ấn

Nguyên lý hoạt động của tram

Nguyên lý cốt lõi của tram là chuyển đổi hình ảnh từ tông liên tục sang tông rời rạc. Quy trình bắt đầu bằng việc quét hình ảnh gốc để phân tích thành các pixel. Sau đó, phần mềm chế bản (như CorelDRAW hoặc Photoshop) áp dụng thuật toán tram để tạo ra lưới điểm.
 

Có hai loại tram chính: AM (Amplitude Modulated) và FM (Frequency Modulated). Tram AM sử dụng các điểm có kích thước thay đổi nhưng vị trí cố định trên lưới trực giao, với mật độ đo bằng LPI (Lines Per Inch) – số dòng trên inch. Ví dụ, tram 150 LPI thường dùng cho báo chí, trong khi 300 LPI cho in cao cấp.
 

Ngược lại, tram FM thay đổi mật độ điểm ngẫu nhiên, không theo lưới cố định, giúp giảm hiện tượng moiré và tăng chi tiết hình ảnh. Trong in offset, các bản kẽm được khắc laser dựa trên dữ liệu tram, sau đó mực được chuyển lên giấy qua con lăn.
 

Góc xoay của tram cũng quan trọng: Để tránh moiré, các kênh CMYK được xoay ở góc khác nhau (thường là 15°, 45°, 75°, 0°). Nếu góc trùng nhau, hình ảnh sẽ bị nhiễu.
 

Quy trình tạo tram trong in ấn

Quy trình tram bắt đầu từ thiết kế: Hình ảnh được chỉnh sửa ở chế độ RGB, sau đó chuyển sang CMYK. Sử dụng phần mềm, áp dụng filter halftone để tạo tram. Ví dụ, trong Photoshop: Image > Mode > Bitmap > Halftone Screen.
 

Tiếp theo, tách kênh màu (Channels > Split Channels) và xuất bản in. Trong in offset, bản CTP (Computer to Plate) được khắc trực tiếp từ file tram.
 

Để tối ưu, cần chú ý độ phân giải: DPI (Dots Per Inch) phải gấp đôi LPI để tránh mất chi tiết.
 

Ưu, nhược điểm và ứng dụng thực tiễn

Ứng dụng của tram trong in ấn

Tram được ứng dụng rộng rãi:

• In báo chí và sách: Tái tạo ảnh đen trắng hoặc màu với chi phí thấp.
• In poster và quảng cáo: Tạo hiệu ứng chuyển màu mượt mà trên bề mặt lớn.
• In lụa trên vải: Như in áo thun, sử dụng tram để in ảnh 3D hoặc gradient.
• In kỹ thuật số: Trong máy in laser, tram tự động hóa để in ảnh chất lượng cao.

Trong ngành thời trang, tram giúp in họa tiết phức tạp mà không cần nhiều lớp mực.
 

Ưu nhược điểm của kỹ thuật tram

Ưu điểm:

• Tiết kiệm mực: Chỉ in ở nơi cần, giảm chi phí.
• Tái tạo sắc độ tốt: Từ 0% đến 100% phủ mực.
• Linh hoạt: Áp dụng cho nhiều chất liệu.

Nhược điểm:

• Dễ bị moiré nếu không tối ưu góc xoay.
• Giảm chi tiết ở độ phân giải thấp.
• Khó in trên máy cũ với tram FM.

Công nghệ hiện đại và tương lai của tram

Với sự phát triển của AI và CTP, tram ngày càng chính xác. Công nghệ stochastic screening (tương tự FM) sử dụng thuật toán ngẫu nhiên để tăng độ mịn. Tương lai, tram có thể tích hợp với in 3D để tạo texture thực tế.

Ở Việt Nam, các xưởng in đang áp dụng tram hybrid để nâng cao chất lượng.
 

Kết luận

Tóm lại, tram là gì? Đó là kỹ thuật cốt lõi trong in ấn, giúp biến hình ảnh số thành sản phẩm vật lý sống động. Từ lịch sử đến ứng dụng hiện đại, tram đã và đang thay đổi ngành công nghiệp này. 
 

Xem thêm: In proof là gì?